Ахборот тизимларини лойиҳалаш


Download 1.24 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/48
Sana08.01.2022
Hajmi1.24 Mb.
#242361
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   48
Bog'liq
axborot xavfsizligi va axborotni himoyalash.



 



 



O‟ZBЕKISTON RЕSPUBLIKАSI 

OLIY VА O‟RTА MАХSUS TА‟LIM VАZIRLIGI 

 

TOSHKЕNT TЕMIR YO‟L MUHАNDISLАRI INSTITUTI  

 

“Temir yo‟l transportida axborot tizimalri” 

 

 kаfеdrаsi 

 

 

 



Axborot tizimlarini loyihalash texnologiyalari  

 

fаni bo‘yichа 



 

 

Ma‟ruza matni 

 

 

 

 



 

 

 



TUZUVCHI: IBRAGIMOV R. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

TOSHKЕNT – 2018  


 



Axborot tizimlarini (AT)  loyihalash texnologiyalari fanidan  



ma‟ruzalar matni  

 

1-ma‟ruza 

Axborot tizimlarini (AT)  loyihalash texnologiyalarining asosiy tushunchalari 

(2 soat) 

 

Reja:  

1. Axborot tizimlarini (AT) loyihalash texnologiyasining asosiy  

    tushunchalari. 

2. AT sinflari.  

3. AT arxitekturasi. 

4. AT ni loyihalash bosqichlari. 

 

Foydalanilgan adabiyotlar: 

1.  Raul  Sidnei  Wazlawick.  Object-Oriented  Analysis  and  Design  for  information 

Systems. Modeling with UML, OCL, and IFML. -USA, 2014. -p. 314. 

2.  Shouhong  Wang,  Hai  Wang.  Information  Systems  Analysis  and  Design.  -USA: 

Universal-publishers, 2012. -p.263. 

3. Избачков Ю., Петров В. «Информационные системы» -СПб.: Питер, 2005. 

4.  Матвеев  С.И.  и  др.  «Геоинформационные  системы  и  технологии  на 

железнодорожном транспорта» -М., 2002. 

5.  Проектирование  информационных  систем:  курс  лекций:  учеб  пособие  для 

студентов вузов, обучающихся по специальностям в области информ. технологий / 

В.  И.  Грекул,  Г.  Н.  Денищенко,  Н.  Л.  Коровкина.  -М.:  Интернет  Ун-т  Информ. 

Технологий, 2005. -304 с.: ил. 

6. Гвоздева В. А., Лаврентьева И. Ю. Основы построения автоматизированных 

информационных систем. Учебник. -М.: ИД «ФОРУМ» ИНФРА-М, 2007. -320 с.: ил. 

7.  Смирнова  Г.Н.  Проектирование  экономических  информационных  систем: 

Учебник / Г.Н. Смирнова, А. А. Сорокин, Ю. Ф. Тельнов; Под ред. Ю. Ф. Тельнова. -

М.: Финансы и статистика, 2003. -512 с.: ил. 

8.  Вендров  А.М.  Case-технологии.  Современные  методы  и    средства 

проектирования информационных систем.  –М.: Финансы и статистика, 1998. 

9. К. Дейт. Введение в системы баз данных. 7-е изд. -М.: СПб.: Вильямс, 2000. 

10. Буч Г., Рамбо Д., Джекобсон А. Язык UML: руководство пользователя. -М.: 

ДМК, 2000. 

11. Internet saytlar: 

www.wessex.ac.uk

 , 


www.miit-inf.ru

www.rgotupc.ru



,  

www.liigt-inf.ru



 va hokazo. 


 

Loyihalash  –  bu  axborot  tizimini  texnik  topshiriq  kо‗rinishdagi  boshlang‗ich 



tavsifidan,  tizim  tashkil  qilish  uchun  yetarli  bо‗lgan  standart  hujjatlar  tо‗plami  sifatida 

tasvirlanishidir. 

Loyihalashda  texnik  topshiriqni,  ya‘ni  texnik  topshiriqda  amalga  oshirilishi  kо‗zda 

tutilgan  narsalarni  ishlab  chiqish,  amalga  oshirish  usullari  ishlab  chiqish.  Bunda  standart 

hujjatlar  deganda  bu  texnik  va  ishchi  loyiha  bо‗lib,  uning  asosiy  mazmuni  davlat 

standartlarida keltirilgan bо‗ladi. 

Loyihalash  obyekti  sifatida  AT  olinadi.  Tizim  degan  termin  ishlatilishi  bu  о‗zaro 

bog‗langan elementlarning mavjudligidir. Masalan, о‗zaro bog‗langan masalalar tо‗plami: 

bir  masalani  yechish  natijasi  boshqasi  uchun  zarur  bо‗ladi  va  h.k.,  tizim  elementlari 

tо‗plami va ular orasidagi о‗zaro aloqalar tizim tuzilmasini aniqlaydi. Tizim elementlari bu 

har  xil  belgilari  bо‗yicha  ajratilgan  uning  tashkil  etuvchilaridir.  Shuning  uchun  axborot 

tizimlari  boshqa  narsalar  kabi  juda  kо‗p  tuzilmalar  tо‗plamidan  tashkil  topgan  bо‗lishi 

mumkin:  ular  vazifaviy  (funksional),  texnik  vositalar  majmuasi  tuzilmasi,  vazifaviy 

qismlar tuzilmasi, ta‘minot qismlari tuzilmasi, obyekt tuzilmasi va h.k. 

Axborot  zamonaviy  dunyoda  eng  kerakli  resurslardan  biriga  aylandi,  axborot 

tizimlari (AT) insoniyatning amaliyotdagi hamma faoliyatida zaruriy uskuna bо‗ldi. 

AT yordamida yechiladigan turli masalalar turli tipli tizimlar tо‗plamini yaratilishiga 

olib keldi, ular qurish va axborotga ishlov berish qonuniyati kiritilishi bilan farq qiladi. 

Axborot  tizimlarini  qator  turli  alomatlari  bо‗yicha  sinflarga  ajratish  mumkin. 

Qaralayotgan  sinflashning  asosiga  mavjud  alomatlari  asos  qilingan,  funksional 

imkoniyatlari va zamonaviy tizimlarni qurish hollari aniqlangan.  

2.  Yechilayotgan  masalaning  hajmidan  kelib  chiqib,  foydalaniladigan  texnik  vosita, 

funksionallashtirishni  tashkillashtirish,  axborot  tizimlari  bir  qator  guruhga  (sinfga) 

bо‗linadi (1.1-rasm). 

AT  saqlanaladigan  ma‘lumotlari  tipiga  qarab  faktografik  va  hujjatliga  bо‗linadi. 

Faktografik  tizimi  son  va  matn  kо‗rinishidagi  strukturlashgan  ma‘lumotlarni  saqlash  va 

ishlov  berishga  mо‗ljallangan.  Hujjatli  tizimlarda  matn  va  referat,  bayonnoma, 

sarlavhadan  tashkil  topgan  axborot  hujjat  kо‗rinishida  taqdim  etiladi.  Strukturlashmagan 

ma‘lumotlarni  qidiruv  semantik  alomatlaridan  foydalanilgan  holda  amalga  oshiriladi. 

Tanlangan  hujjatlar  foydalanuvchiga  taqdim  etiladi,  bu  tizimlarda  ma‘lumotlarga  asosan 

ishlov berilmaydi. 

Firmani  boshqarish  tizimida  axborot  jarayonini  avtomatlashtirilganlik  darajasi  asos 

qilinib,  axborot  tizimlari  qо‗lda  bajariladigan,  avtomatlashtirilgan  va  avtomatiklarga 

bо‗linadi. 

 



 

 



1.1-rasm. Axborot tizimlari klassifikatsiyasi 

 

Qо‗lda  bajariladilan  AT  zamonaviy  texnik  vositalarning  yо‗qligi  sababli  axborotni 



ishlov  berish  inson  tomonidan  bajarilishi  bilan  tavsiflanadi.  Avtomatik  AT  larida 

axborotni  ishlov  berish  inson  aralashuvisiz  bajariladi.  Avtomatlashtirilgan  ATlarida 

axborotni  ishlov  berishda  texnik  vositalar  va  inson  ishtirok  etadi,  kо‗p  mehnat  talab 

qilinadigan axborotni ishlov berishda kompyuterga asosiy rol ajratiladi. «Axborot tizimi» 

ni  tushunishda  xuddi  shu  sinf  zamonaviy  taqdimotga  mos  keladi.  Axborotlarni  ishlov 

berishiga qarab AT lari qidiruv-axborot va yechuvchi-axborotlarga bо‗linadi.  

Qidiruv-axborot  tizimlari  kiritish,  tizimlash,  saqlash,  axborotni  foydalanuvchining 

sо‗roviga  qarab  ma‘lumotlarni  murakkab  almashtiruvlarsiz  ishlab  chiqadi  (misol  uchun, 

Kutubxona  xizmatini  bajaruvchi  AT,  transportlardagi  chipta  savdosi  va  rezervlash, 

mehmonxonadagi  joyni  bronlash  va  hokazo)  Yechuvchi-axborot  tizimlari  aytilgandan 

tashqari  aniq  algoritm  bо‗yicha  axborotga  ishlov  beradi.  Chiquvchi  axborotning 

foydalanishiga qarab bunday tizimlar boshqariladigan va moslashuvchanlarga bо‗linadi.  

Boshqariladigan  AT  da  natijaviy  axborot  inson  qabul  qiladigan  yechimga  mos 

ravishda transformallanadi. Bunday tizimlarga katta hajmdagi ma‘lumotlarga ishlov berish 

va    hisoblanadigan  masalalar  kiradi  (misol  uchun,  Ishlab  chiqarish  yoki  buyurtmani, 

Buxgalter hisobini rejalashtiruvchi AT.)  

Moslashuvchan AT lar axborotni ishlab chiqadi, u inson tomonidan ma‘lumot uchun 

qabul  qilinadi  va  boshqaruv  yechimlarini  shakllantirishda  hisobga  olinadi,  konkret 




 

harakatni  kо‗rsatmaydi.  Bunday  tizimlar,  ma‘lumotlarga  emas,  bilimlarga  ishlov 



berishning intellektual jarayonini imitatsiya qiladi (misol, ekspert tizimlar). 

Qо‗llanish  sohasiga  bog‗liq  ravishda  AT  quyidagi  sinflarga  ajratiladi:  tashkiliy 

boshqaruv  axborot  tizimlari,  texnologik  jarayonni  (TJ)  boshqaruvchi  AT,  AT 

avtomatlashtirilgan loyihalash (ATAL-SAPR), integrallashgan (korporativ) AT. 

Tashkiliy  boshqaruv  axborot  tizimlari  –  boshqaruv  personal  funksiyalarini 

avtomatlashtirishga 

mо‗ljallangan 

sanoat 


korxonalari, 

shuningdek, 

ishlab 

chiqarilmaydigan  obyektlar  uchun  (  mehmonxonalar,  banklar,  magazinlar  va  hokazo). 

Bunga  о‗xshash  tizimlarning  asosiy  funksiyasi  quyidagilardir:  tezkor  nazorat  va 

boshqaruv,  tezkor  hisob  va  tahlil,  kelajakka  mо‗ljallangan  (perspektiv)  va  tezkor 

rejalashtirish, buxgalter hisobi, sbitni boshqarish, ta‘minot va boshqa iqtisodiy va tashkiliy 

masalalar. 

Texnologik jarayonni (TJ) boshqaruvchi AT – ishlab chiqarish amallarini nazorat va 

boshqaruvchi  ishlab  chiqarishning  shaxsiy  tarkibiy    funksiyalarini  avtomatlashtirishga 

mо‗ljallangan.  Bunday  tizimlarda  odatda  texnologik  jarayon  (temperatura,  bosim, 

kimyoviy tarkib va hokazo) parametrlari о‗zgarishini rivojlangan vositalari borligi nazarda 

tutiladi,  ya‘ni  ruxsat  berilgan  parametr  qiymatlari  protsedurasi  va  texnologik  jarayon 

boshqaruvi. 

AT  avtomatlashtirilgan  loyihalash  (ATAL-SAPR)  –  loyihachi-muhandislar, 

konstruktorlar,  arxitektorlar,  yangi  texnika  yoki  texnologiya  yaratuvchi  dizaynerlar 

funksiyasini  avtomatlashtirishga  mо‗ljallangan.  Bunday  tizimlarning  asosiy  funksiyasi 

quyidagilardir:  muhandislik  hisob,  grafik  hujjatlarni  yaratish  (chizmalar,  sxemalar, 

rejalar), loyiha hujjatlarini yaratish, loyihalanayotgan obyektlarni modellashtirish. 

Integrallashgan (korporativ) AT – firmaning hamma funksiyasini avtomatlashtirishda 

foydalaniladi  va  rejalashtirishdan  boshlab  mahsulotni  sotishgacha  bо‗lgan  jarayonni  о‗z 

ichiga oladi.  Ular qator  modullarni  (nimtizimlarni)  о‗z ichiga olib,  bitta  axborot  fazosida 

ishlaydilar  va  mos  yо‗nalish  faoliyatini  qо‗llash  funksiyasini  bajaradi.  Korporativ  tizim 

modullari bilan yechiladigan tipik masalalar, quyidagi 1.1-jadvalda keltirilgan. 

 

Tablitsa 1.1. Funksionalnoye naznacheniye moduley korporativnoy IS. 



Podsistema 

marketinga 

Proizvodstvenniy

e podsistemi 

Finansoviye i 

uchetniye 

podsistemi 

Podsistema 

kadrov 

(chelovecheskix 

resursov) 

Prochiye 

podsistemi 

(naprimer, IS 

rukovodstva) 

Issledovaniye 

rinka i 

prognozirova-

niye prodaj 

Planirovaniye 

obyemov rabot i 

razrabotka 

kalendarnix 

planov 


Upravleniye 

portfelem 

zakazov 

Analiz i 

prognozirova-

niye potrebnosti 

v trudovix 

resursax 

Kontrol za 

deyatelnostyu 

firmi 



 

Upravleniye 



prodajami 

Operativniy 

kontrol i 

upravleniye 

proizvodstvom 

Upravleniye 

kreditnoy 

politikoy 

Vedeniye 

arxivov zapisey 

o personale 

Viyavleniye 

operativnix 

problem 


Rekomendatsii 

po 


proizvodstvu 

novoy 


produksii 

Analiz raboti 

oborudovaniya 

Razrabotka 

finansovogo 

plana 


Analiz i 

planirovaniye 

podgotovki 

kadrov 


Analiz 

upravlencheskix 

i strategicheskix 

situatsiy 

Analiz i 

ustanovleniye 

seti 

Uchastiye v 



formirovanii 

zakazov 


postavshikam 

Finansoviy 

analiz i 

prognozirovaniye 

 

Obespecheniye 



protsessa 

virabotki 

strategicheskix 

resheniy 

Uchet zakazov  Upravleniye 

zapasami 

Kontrol 

byudjeta, 

buxgalterskiy 

uchet i raschet 

zarplati 

 

 



 

AT lari bozorining zamonaviy holatini tahlil qilinganda tashkiliy boshqaruv axborot 

tizimlariga  bо‗lgan  talab  turg‗un  о‗sayotganini  kо‗rsatayotir,  integrallashgan  boshqaruv 

tizimlarga  talab  о‗sayotgani  aniqlanayotir.  Alohida  funksiyalarni  avtomatlashtirish, 

masalan, buxgalter hisobi yoki tayyor  mahsulotni sotish, bu kо‗p tashkilotlar uchun о‗tib 

bо‗lingan bosqich hisoblanadi. 

1.2-jadvalda hozirgi kunda turli sinflarda qо‗llanalinayotgan tashkiliy boshqaruv AT 

dasturiy mahsulotlarning qо‗proq tarqalganlari keltirilgan. 

 

Tablitsa 1.2. Klassifikatsiya rinka informatsionnix system 



Lokalniye 

sistemi 


Maliye 

integrirovanniye 

sistemi 

Sredniye 

integrirovanniye sistemi 

Krupniye 

integrirovanniye sistemi 

(IC) 


BEST 

Inotek 


Infosoft 

Super-


Menedjer 

Turbo-


Concorde XAL 

Exact  


NS-2000 

Platinum PRO/MIS  

Scala 

SunSystems  



Microsoft-Business 

Solutions - Navision, Axapta  

J D Edwards 

(Robertson & Blums)  

MFG-Pro (QAD/BMS)  

SyteLine 

SAP/R3 (SAP AG)  

Baan (Baan)  

BPCS (ITS/SSA)  

OEBS (Oracle E-

Business Suite) 



 

Buxgalter 



Info-

Buxgalter 

BEST-PRO  

1C-


Predpriyatiye  

BOSS-


Korporatsiya  

Galaktika  

Parus  

Resurs  


Etalon 

(COKAP/SYMIX) 

 

Boshqaruv  darajasiga  bog‗liq  ravishda  AT  quyidagicha  tasniflanadi:  tezkor  darajali 



axborot  tizimlari,  mutaxassislar  axborot  tizimlari,  menedjment  darajasidagi  axborot 

tizimlari, strategik axborot tizimlari.  




Download 1.24 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   48




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling