Ахборот тизимларини лойиҳалаш
Axborot tizimlarining funksional sohasini tatbiqlashtirishning
Download 1.24 Mb. Pdf ko'rish
|
axborot xavfsizligi va axborotni himoyalash.
- Bu sahifa navigatsiya:
- Foydalanilgan adabiyotlar
|
Axborot tizimlarining funksional sohasini tatbiqlashtirishning
tahlili va modellashtirilishi (4 soat) Reja: 1. Kompaniya missiyasi; 2. Kompaniyani biznes modeli; 3. Kompaniya missiyasini ishlab chiqish; 4. Kompaniyani tо‗la biznes modeli; 5. Biznes tashkil qilish shabloni; 6. Matritsali modellar; 7. Detallashtirilgan modellar; 8. Tashkiliy modellashtirishning instrumental vositalari.
1. Raul Sidnei Wazlawick. Object-Oriented Analysis and Design for information Systems. Modeling with UML, OCL, and IFML. -USA, 2014. -p. 314. 2. Shouhong Wang, Hai Wang. Information Systems Analysis and Design. -USA: Universal-publishers, 2012. -p.263. 3. Избачков Ю., Петров В. «Информационные системы» -СПб.: Питер, 2005. 4. Матвеев С.И. и др. «Геоинформационные системы и технологии на железнодорожном транспорта» -М., 2002. 5. Проектирование информацонных систем: курс лекций: учеб пособие для студентов вузов, обучающихся по специальностям в области информ. технологий /
35
В. И. Грекул, Г. Н. Денищенко, Н. Л. Коровкина. -М.: Интернет Ун-т Информ. Технологий, 2005. -304 с.: ил. 6. Гвоздева В. А., Лаврентьева И. Ю. Основы построения автоматизированных информационных систем. Учебник. -М.: ИД «ФОРУМ» ИНФРА-М, 2007. -320 с.: ил. 7. Смирнова Г.Н. Проектирование экономических информационных систем: Учебник / Г.Н. Смирнова, А. А. Сорокин, Ю. Ф. Тельнов; Под ред. Ю. Ф. Тельнова. - М.: Финансы и статистика, 2003. -512 с.: ил. 8. Вендров А.М. Case-технологии. Современные методы и средства проектирования информационных систем. –М.: Финансы и статистика, 1998. 9. К. Дейт. Введение в системы баз данных. 7-е изд. -М.: СПб.: Вильямс, 2000. 10. Буч Г., Рамбо Д., Джекобсон А. Язык UML: руководство пользователя. -М.: ДМК, 2000. 11. Internet saytlar: www.wessex.ac.uk , www.miit-inf.ru , www.rgotupc.ru , www.liigt-inf.ru va hokazo.
Tashkiliy tahlil о‗tkazishning birinchi usullarini hayot taqozo qildi, lekin eng kо‗p tarqalgani muhandislik yondashishdir. Bunday yondashishda kompaniya tashkiliy tahlilini kompaniya tо‗la biznes yordamida ma‘lum bir sxemadan foydalangan holda о‗tkaziladi. Ichki tizimosti (sex, brigada) va tashqi tizimosti (bozor, davlat tashkilotlari) ochiq iyerarxik (tartibli) tо‗plamiga tegishli kompaniya butun, ochiq, iqtisodiy-ijtimoiy tizim sifatida qaraladi. Kompaniya imkoniyati uning tashkiliy qismlarining tavsiflari va ularning о‗zaro bog‗liqligini tashkilllanishi orqali aniqlanadi. 4.1-rasmda kо‗rsatilganidek, biznes modelni qurish yagonalik qonuniga asoslangan va qarama-qarshiliklar bilan kurash modellarini tavsiflashdan, ya‘ni kompaniya vazifalarini aniqlashdan boshlanadi.
4.1-rasm 36
Vazifa - bu [ISO-15704] ga asosan: - buyurtmachiga mahsulot yoki xizmat yetkazishdir, u esa tasdiqlangan holdagi vazifani bajarish uchun korxona tomonidan bajariladigan faoliyatdir. - korxona о‗z maqsad va vazifalarini amalga oshiradigan mexanizmdir. Kompaniya vazifasini bajarish ijtimoiy-zarur hoxishlarini bajarish bо‗yicha kompaniya va bozor foydalari kompromissiyasi sifatida aniqlanadi. Bu holda missiya (vazifa) ochiq tizim belgi (atribut) si sifatida, bir tomondan bozor sharoitidan va kompaniya boshqa tashkilotlarga nisbatan qaramligi va uni subektiv baholanishidan va prinsiplardan iborat. Vazifa - bu kompaniyani qandaydir о‗lchovga intilishini va xususiy holda kompaniyaning bozor talabini aniqlaydi. Vazifaning ta‘rifi kompaniya maqsadini detallashtirish va aniqlashning tartiblashgan rо‗yxati tuzish imkonini beradi. Maqsad daraxti strategiya daraxtini tashkil etib, u rо‗yxatni aniqlashtirish tartibi va maqsadga erishishni maydalab kо‗rsatadi. Bu holda umumlashgan ma‘noda biznesni umumlashtirish va mablag‗ni sarflashning о‗tish san‘ati ishlab chiqiladi. Biznes – maqsad bloki siljish va maqsadni maydalashni va shu bilan birga, raqobatli va hosilaviy bizneslarni belgilaydi. Imkoniyatli maqsad - bu moliyaviy, insoniy, xom-ashyoviy hamda axborotlar imkoniyatlarini maqsadga yо‗naltirishni aniqlaydi. Umumlashgan maqsad - bu boshqarish komponentlarini tashkil etish san‘ati va mahsulot hayoti davriyligini aniqlaydi va shu bilan bir qatorda, hamkorlik munosabati predmeti va talab aniqlashtiriladi. Bu esa buyurtmachiga zaruriy mahsulotni talab etilgan sifatda, kerakli vaqtda, arzon bahoda ta‘minlash imkonini beradi. Bu esa kompaniyani hamkorlar zanjirida eng optimal joy egallashi imonini beradi. Bulardan keyin sotish kanallari maxsusliklaridan, tashkiliy shakllanishi haqida boshlang‗ich fikrlari hosil bо‗la boshlaydi va tovarlar rо‗yxatlarini ishlab chiqarish uchun zarur bо‗lgan asosiy imkoniyatni tushunish kelib chiqadi. Biznes imkoniyat, kompaniyaning vazifalarini belgilaydiki, uning biznes – vazifa rо‗yxati, menejment vazifasi va ta‘minot vazifasini belgilaydi. Bu esa kompaniyani kо‗rsatilgan oldi-sotdi faoliyatini bir xil asosda ushlash uchun zarurdir. Bulardan tashqari kompaniya imkoniyati (axborotli, insoniy, moddiy) va tashkiliy imkoniyati ham aniqlanadi. Biznes imkoniyat va kompaniya vazifalarini turli menejmentini javobgarlik sohasini matritsa proyeksiyasi yordamida kо‗rish imkoniyatini beradi. Matritsa proyeksiyasi (soyaviy matritsa) – bu klassifikatorlar yoki ularning ihtiyoriy kombinatsiyalari orasidagi о‗zaro munosabat tizimi bо‗lib, u matritsa kо‗rinishida ifodalangan modeldir. Oldi-sotdi javobgarlik matritsasi kompaniyada oldi-sotdi faoliyatini amalga oshirish uning bо‗limlardan foyda olishdagi javobgarligini mustahkamlaydi. Uning keyingi faoliyati kompaniyani moliyaviy modelini qurishni ta‘minlaydiki, u о‗z navbatida byudjetli boshqarish modelini tadbiq etishga olib keladi. Vazifaviy javobgarlik matritsasi kommersiya jarayonlarini amalga oshirishda tashkiliy qismlar
javobgarligini mustahkamlaydi. Bu matritsani yanada maydalab qaralsa, har bir shaxsning vazifasini 37
aniqlaydiki, bu umumlashganda xuquq, vazifadan iborat bо‗lib amaldor va instruksiyalari paketini ishlab chiqarishni ta‘minlaydi. Javobgarlik matritsasining biznes potensial va vazifalari kompaniyani statistik tavsifini beradi. Bu holda kompaniyada aylanma holda о‗tadigan jarayonlar moslashtiriladi, sinflanadi va muhimi bajaruvchiga mahkamlanadi. Bu bosqichda firma ichidagi vaqt sarfi asosida yig‗ilgan va tan olingan biznes modellashtirish amalga oshadiki: - kompaniya tashkillanish tashkiliy-vazifaviy holati asosi; - faoliyatning ba‘zi turlari holatlari paketi; - tashkiliy qismlar (sex, bо‗lim, sektor, guruh va h.k.) holatlari paketi; - amallar instruksiyasi; - menejmentlar javobgarlik sohalari chegaralanishi va hujjat bilan belgilanishi hisobiga kompaniya faoliyatini oydinlashtiradi. Biznes modelning keyingi maydalanishi (о‗sishi) jarayon oqim modeli asosida bо‗ladi. Jarayon oqim modeli – bu biror-bir biznes vazifa yoki menejment vazifalarini amalga oshirish vaqtida kompaniyadagi axborot oqimi va material о‗zgarishlar ketma-ketligini tavsiflovchi jarayondir. Boshida (yuqori tabaqada) qatnashchilar orasidagi о‗zaro aloqa mantiqi belgilanadi, keyin esa (quyi tabaqada) har bir mutaxassis о‗zini joyidagi ishning texnologiyasi tavsiflanadi. Tashkiliy biznes modellashtirish – ma‘lumotlar tashkillanish modelini ishlab chiqish bilan tugallanadiki, unda kompaniyada kuzatiluvchi jarayonlar hujjatlari turi va sonlari aniqlanadi. Shu bilan birga, mavjud kompnaniya komponentlari va vazifalarnini tashqi muhit obyektlarini tavsiflash formati aniqlanadi. Bu holda hisobot va zarur hujjatlar paketini hosil qilish asosida spravochniklar tizimi hosil qilinadi. Bunday yondashish kompaniya faoliyatini umumlashgan boshqarish registrlar tо‗plami yordamida tavsiflashga olib keladi. Boshqarish registri о‗zini tashkillanishi bо‗yicha tartiblashgan klassifikatorlardan iborat. Bu klassifikatorlarni vazifaviy guruhlarga birlashtirib va soyaviy matritsa yordamida har xil klassifikator elementlarini о‗zaro bog‗lab kompaniya tо‗la biznes modelini hosil qilish mumkin. Bu holda kompaniyani jarayon – maqsadli tavsifi amalga oshirilib, uning yordamida quyidagi savollarga о‗zaro bog‗langan javoblarni olish mumkin. Nima uchun, nima, qayerdan, kim, kimga nechta (4.2-rasm).
38
4.2-rasm
Shunday qilib, kompaniya tо‗la biznes modeli – bu savollarga о‗zaro bog‗langan javob beruvchi vazifaviy bog‗langan axborot modellarining tо‗plamidan iborat. Nima uchun-nima-qayerda-kim-nechta-qachon-kimga (4.3-rasm).
39
Shunday qilib, tashkiliy tahlil quyidagilarni о‗z ichiga oluvchi kompaniyaning о‗zaro bog‗langan modellar majmuasini qurishni tavsiya etadi: - maqsadga yо‗naltirilgan strategik model (nima uchun kompaniya bu biznes bilan shug‗ullanadi, nima uchun raqobatdosh bо‗lishni hoxlaydi, qanday maqsad va usullarni bunga erishish uchun amalga oshirish kerak kabi savollarga javob beradi). - tashkiliy vazifaviy model (kompaniyada kim nima ish qiladi va kim nima uchun savollariga javob beradi). - vazifaviy-texnologik (uslubiy) model (kompaniyada nima va qanday amalga oshiriladi savollariga javob beradi). - jarayon-boshqarish modeli (kim, nima, qanday, kimga savollariga javob beradi). - sanoq modeli (nega imkoniyati savoliga javob beradi). - ma‘lumotlar tashkillanishi modeli (tashqi о‗rab turgan obyektlar va kompaniya imkoniyatlari qanday kо‗rinishda tavsiflanadi savollariga javob beradi). - tavsiya etilgan modellar tо‗plami kompaniya tavsifini tо‗la va aniq belgilash uchun zarurligini va loyihalanuvchi AT uchun talablar tushunchasini ishlab chiqaradi. - vazifalar shablonini ishlab chiqarish. Yuqorida aytilgandek kompaniya - bu о‗zining mikro va makro aloqalari bilan subekt (shaxs)ga – yо‗naltirilgan, о‗zaro ustma-ust qо‗yilgan tartib (iyerarxiya) dan iborat. Kompaniya - bu bir tomondan bozorning bir qismi, lekin u о‗z manfaati yо‗lida kurash olib boruvchidir. Vazifa (missiya) - bu bozorning boshqa qatnashchilari orasida kompaniyaning hukm surish natijasini aniqlaydi. Shuning uchun, kompaniya vazifasini uning ichki qurilmasi tahlili orqali belgilab bо‗lmaydi. Kompaniyaning tashqi muhit bilan о‗zaro aloqalari modelini tuzish uchun quyidagilar zarur:
- bozorni moslashtirish (tizim usti), chunki kompaniya ham uning qismi hisoblanadi; - bozor xususiyatini (talabini) о‗rganish; - bozordagi kompaniya egallagan xususiyatiga qarab kompaniya vazifalarini aniqlash. Yuqorida aytilgandek vazifa - bu bir tomonadan bozor xaridorlari orasidagi kelishuv, boshqa tomondan kompaniya imkoniyati va hoxishlarining bajarilishidir. Kelishuvni izlash (4.4-rasm) shablon orqali amalga oshirilishi mumkin.
40
4.4-rasm
Kompaniya vazifalari modelini ishlab chiqarish uchun quyidagilar taklif etiladi: - kompaniyaning raqobatdoshlik biznesini ishlab chiqarish – ijtimoiy-iqtisodiy tizim sifatida kompaniya xarakteristikalari (tavsiflari) tо‗plami. Masalan: obyekt uchun о‗zlashtirilgan texnologiyaning mustahkamligi va kompa-niyadagi mavjud imkoniyatlarni (moliyaviy, moddiy va axborotli va h.k.) haqiqiyligi. Shaxs uchun – ilm, shaxsni bajara olishligi va menedjer tajribasi. Bular kompaniya imkoniyatlari va tajribalari umumlashganligini va ―bajara olaman‖ deyishni yaratadi. Bozor konyukturasini aniqlash – bu taklif etilayotgan tovar uchun talabni sota olishlik mavjudligini aniqlash yoki xizmat kо‗rsatish va bozor raqobatchilari orasidagi savollarga javob berishdir. Bu esa bozor talabini tushunish va ―kerak‖ tushunchasini rasmiylashni ta‘minlaydi. - siyosat va iqtisod sohasidagi davlat institutlari tomonidan belgilangan faoliyatlar ichidan tanlab olinganlari uchun aks ta‘sirlantiruvchi va amalga oshiruvchi omillarni aniqlash. - tanlab olingan faoliyat uchun kelajakda rivojlana olish texnologiyasini baxolash. - ommaviy tashkilotlarni qо‗llab-quvvatlanishi yoki aks ta‘sirini baholash. - yuqorida keltirilgan harakatlar (choralar) natijalarini xuquqiy, ma‘naviy, etik va boshqalarni hisobga olib taqqoslash va ―hoxlayman‖ pozitsiyasini rasmiylashtirish. - mumkin bо‗lgan sarf va daromadlar imkoniyat darajasini aniqlash. 4.5-rasmda keltirilgan shablon bо‗yicha kompaniya vazifasini belgilash va har tomonlama maqbul kompromissga ega bо‗lish darajasini baholash keltirilgan.
41
4.5-rasm
Missiya - bu keng ma‘noda boshqa subektlar bilan о‗zaro munosabatlarini 8 ta holat kо‗rinishida ifodalangan kompaniya asosiy ishchi konsepsiyasini ifodalaydi: - buyurtmachi о‗z talablarini qanoatlantiradigan qismidan nima oladi; - kim, nima uchun, qanday kompaniya hamkor sifatida qatnasha oladi; - raqobatchilar bilan qanday munosabatda, nimalar asosida ish olib borish tahmin qilinadi; - biznesdan aksionerlar va egalari nima oladi; - shaxs kompaniyadan nima oladi; - jamoaviy tashkilotlar bilan kompaniya hoxishlari nimalarda ifodalanadi; - kompaniyaning davlat bilan aloqasi qanday tartibda bо‗ladi; - biznes rasmiylashtirish shabloni. Kompaniya vazifalarini ishlab chiqishda biznes kompaniya qanoatlantira olishiga mо‗ljallangan, ijtimoiy talablari ham aniqlab olinadi. 4.6-rasmdagi shablon bо‗yicha kompaniya biznes – potensiyalar ishlab chiqilishi mumkin.
42
4.6-rasm
Bu bilan asosiy mahsulot va asosiy bozor rasmiylashtiriladi. Uni aniqlashtirilganda kompaniya holatini xaridorlar kо‗zi bilan kо‗riladi va kompaniya mahsulotlariga xaridorlar guruhini bir jinsli munosabati aniqlanadi. Soyaviy matritsa yordamida (4.7- rasm) bozor segmenti va rasmiylashtirilgan mahsulot (tovar) guruhlari orasida moslik о‗rnatiladi va bozor segmentlari bilan kompaniya biznesi rо‗yxatlari orasida moslik о‗rnatiladi.
4.7-rasm.
Download 1.24 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|