“toshkent irrigаtsiya vа qishloq xoʼjаligini mexаnizаtsiyalаsh muhаndislаri instituti” milliy tаdqiqot universiteti

А – atmosfera yogʼinlari;

С – summa (yigʼindi) tashlama suvlar (yer osti va usti suvlaridan);

U+TP – bugʼlanish va transpiratsiya;

O – balans maydonidan chiqib ketadigan yer osti suvlari;

OP – ichki xoʼjalik tarmoqlaridan dalaga beriladigan suv meʼyori (sugʼorish meʼyori);

ФК – turli xil darajadagi kanallardan filtratsiyaga yoʼqotiladigan suvlar (magistral kanallar, ariqlar, joʼyaklar va boshqalar);

a – sizot suvlarini ozuqlantirishga ketgan suvlar xissasi;

(1-a) – bu hissasidan aeratsiya mintaqasini ozuqlantirish ketgan qismi;

– dalalar yuzasidan tashlanadigan suvlar;

q – sizot suvlarini ostki qatlamlardan ozuqa olishi yoki sizot suvlarini ostki qatlamlarga sizib oʼtishi;

DР – zovur oqimi sarfi.

Sug’oriladigan maydonlarda sizot suvlari balansining kirim qismiga kanallardan, sug’orish vaqtida dalalardan shimilgan suvlar kiradi. Yog’in suvlari, yer usti va yer osti suvlari oqimlaridan qo’shilgan suvlar esa tabiiy manbalarga kiradi.

• Sug’oriladigan maydonlarda sizot suvlari balansining kirim qismiga kanallardan, sug’orish vaqtida dalalardan shimilgan suvlar kiradi. Yog’in suvlari, yer usti va yer osti suvlari oqimlaridan qo’shilgan suvlar esa tabiiy manbalarga kiradi.
• Sizot suvlari bug’lanish, transpiratsiya, yer osti suvi oqimi ko’rinishida, buloqlar va zax qochirish tizimlari orqali sarf bo’ladi. Sizot suvlari balansining kirimi bilan sarfi orasidagi farqiga qarab muvozanati tiklangan va muvozanati tiklanmagan turlarga bo’linadi.
• Аgar kirim qismi yig’indisi (ΣK) sarf bo’lish miqdori (ΣS) ga teng bo’lsa muvozanati tiklangan balans deyiladi. Bu turdagi balansda agar sizot suvlari asosan bug’lanish xisobiga sarf bo’lsa u xolda tuprok qatlamida tuz to’planadi, yaʼni yerda salbiy meliorativ sharoit vujudga keladi. Sizot suvlari yer osti suvi oqimi bilan yoki zovurlar tizimi yordamida chikarilsa yerlarda ijobiy meliorativ sharoit vujudga keladi va tuproqlarda tuz yuvilish jarayoni sodir bo’ladi.
• Аgar sizot suvi balansining kirim va sarf bo’lish qismi teng bo’lmasa (ΣK≠ΣS) muvozanati tiklanmagan deyiladi. Kirim qismi katta bo’lsa (ΣK>ΣS) sizot suvlarining satxi ko’tariladi va yerlarda qayta sho’rlanishi yoki botqoqlanish jarayoni sodir bo’lishi mumkin. Аgar sarf bo’lish qismi ΣS kirim qismidan katta bo’lsa (ΣS>ΣK) sizot suvlarining satxi pasayadi va tuproqlarda tuz yuvilish jarayoni sodir bo’ladi.