Kompyuterlərin hesabi və məntiqi əsasları

D = d_n * 16^n-1 + d_n-₁ * 16^n-2 + d_n-₂ * 16^n-3... + d₁ * 16^0
ACF₁₆ =10*16² + 12*16¹+15*16⁰ =
Burada D – on altılıq ədəddir. 125₁₆ ədədinə bu düsturu tətbiq edək. Burada n=3.
125₁₆= 1* 16 ² + 2* 16 ¹ + 5 * 16 ⁰= 256 + 32 + 5 = 293
Tam ədədləri onluq say sistemindən on altılıq say sisteminə keçirmək üçün qayda ikilik sistemdə olduğu kimidir. Lakin burada ədəd 16-ya bölünür və qismət 0-15 ədədlərindən birinə bərabər olanadək proses davam etdirilir. Nəticə olaraq sonuncu qismət və qalıqlar axırıncıdan başlayaraq soldan sağa yazılır. 10- 15 ədədləri yazılarkən simvollar şəklində təsvir olunur.

Nümunə: 2966 ədədini on altılıq sistemdə təsvir edək.

2966 : 16 = 185 6
185 : 16 = 11 (B) 9





B 9 6

Səkkizlik və on altılıq say sistemləri ilə ikilik say sistemi arasında əlaqə.
Tutaq ki, ikilik say sistemində verilmiş ədədi səkkizlik say sisteminə keçirmək lazımdır. Bunun üçün aşağıdakı əməlləri yerinə yetirmək lazımdır:

1. 
   Verilmiş ikilik ədədi sağdan başlayaraq 3 -3 qruplaşdırırıq, soldan çatışmayan mərtəbələri 0-la tamamlayırıq;
   
2. 
   Alınmış 3 rəqəmli ikilik ədədləri ayrı – ayrılıqda onluq ədədə keçiririk, ədədlər kiçik olduğundan nəticələr 0 -7 arasında olur;
   
3. 
   Ədədləri uyğun qaydada yerlərinə yazırıq.
   

Misal olaraq 101101110110₂ əddinə baxaq. Qruplaşdıraq: 101 – 101 – 110 – 110 alınar.
101₂ = 1*2² + 0* 2¹ + 1 * 2⁰ = 4 + 1 = 5
110₂ = 1 * 2² + 1 * 2¹ + 0 *2⁰ = 4 + 2 = 6
Deməli 101101110110₂ = 5566₈ alınar. Səkkizlikdən ikiliyə qayıdış da eynidir, yəni ədədin hər bir rəqəmini ayrı- ayrılıqda ikiliyə keçirərək öz yerlərinə yazmaq lazımdır. Məsələn, 247 ədədinə baxaq.


2 4 7
10 100 111
Nəticə 247₈ = 10 100 111₂ alınar.
Ikilik say sistemindən on altılıq say sisteminə və əksinə çevrilmələr də eyni qayda ilə gedir. Fərq yalnız ondadır ki, burada verilmiş ikilik ədəd 4 -4 qruplaşdırılır. Misal olaraq